Divided we stand: Botsende wereldbeelden blokkeren dialoog

ma 22 sep 2025

Diepe meningsverschillen zijn vaak niet op te lossen met betere argumenten. Ze ontstaan uit botsende wereldbeelden en ongelijke zeggenschap. Filosoof Thirza Lagewaard pleit voor acceptatie van blijvende onenigheid en voor instituties die ruimte bieden aan verschil én maatschappelijke vooruitgang mogelijk maken.

Uiteenlopende opvattingen over waarden, feiten en wereldbeelden horen bij een gezonde samenleving. Onenigheid is een stuwende kracht. Het kan ons aansporen om onze eigen opvattingen tegen het licht te houden en van elkaar te leren. "Maar wanneer meningsverschillen extreem worden, kunnen ze de samenleving juist in de weg staan. Soms kunnen botsende wereldbeelden zelfs uitmonden in geweld", zo legt Thirza Lagewaard uit.

Verschillende wereldbeelden
Diepe menigsverschillen, zoals over religie, zwarte piet of immigratie, zijn volgens Lagewaard systemisch van aard.  Ze gaan niet over één feit, maar over een heel cluster aan feiten. Zulke meningsverschillen zijn een serieus probleem, ze zijn namelijk vaak niet op een rationele manier op te lossen. "Er is als het ware sprake van verschillende wereldbeelden. Meer argumenten zullen de andere kant niet overtuigen. Dat verklaart waarom discussies over bijvoorbeeld klimaatverandering, maatregelen op het gebied van volksgezondheid of sociale rechtvaardigheid vaak verzanden in een impasse of erger."

Epistemisch onrecht
Lagewaard noemt epistemisch onrecht hier als belangrijk obstakel. "Sommige mensen worden vanwege hun identiteit, gender of sociale positie onterecht niet gezien als iemand met betrouwbare kennis." Als voorbeeld noemt ze de zwarte pieten discussie. "Wat een discussie over een folkloristische traditie had kunnen zijn, werd een gepolariseerde patstelling over (onder andere) de realiteit van racisme, waarbij elke kant het gevoel heeft dat de ander het 'gewoon niet snapt'. Het niet kunnen of willen accepteren van de ervaringen van mensen van kleur als belangrijke bron van kennis speelde hierbij een belangrijke rol.

Acceptatie
Lagewaard pleit voor een andere aanpak. “Vooruitgang vereist andere strategieën, bijvoorbeeld acceptatie dat niet iedereen het eens zal worden. Erken dat in een democratische samenleving conflicten blijvend en onvermijdelijk zijn en zie tegenstanders niet als vijanden, maar als legitieme tegenstrevers binnen een gedeelde politieke gemeenschap." (bron: Vrije Universiteit Amsterdam)