De leidinggevende als sleutel tot een beter werkvermogen

ma 27 okt 2025

Hoe houd je medewerkers vitaal, betrokken en productief – nu en in de toekomst? Volgens inzetbaarheidsexpert Leo Wijnsma begint dat bij de leidinggevende. “Je inzetbaarheidsbeleid is zo sterk als je minst betrokken leidinggevende,” stelt hij. Werkvermogen – de mate waarin iemand fysiek, mentaal en sociaal in staat is om te werken – verandert voortdurend onder invloed van werk- én privésituatie. Het Huis van Werkvermogen biedt inzicht in de factoren die samen het fundament vormen voor gezond en plezierig werken.

Huis van Werkvermogen
Het Huis van Werkvermogen (Figuur 1), ontwikkeld door de Finse professor Juhani Ilmarinen, vormt de basis van de internationaal erkende Work Ability Index (WAI). Het model beschrijft hoe verschillende lagen samen het werkvermogen bepalen: lichamelijke, mentale en sociale gezondheid vormen het fundament, gevolgd door competenties zoals kennis, vaardigheden en ambities. Daarboven liggen motivatie, houding en drijfveren, en tenslotte de werkomstandigheden, inclusief management en leiderschap. Ook factoren buiten het werk, zoals familie en maatschappelijke invloeden, spelen een rol. Wanneer deze elementen met elkaar in balans zijn, is het werkvermogen optimaal: medewerkers voelen zich vitaal en gemotiveerd, en de kans op langdurige uitval is klein.


Figuur 1. Huis van Werkvermogen (bron: Savantis)

Aandacht op alle niveaus
Het model maakt het gesprek over werkvermogen concreet en biedt inzicht in waar het goed gaat en waar aandacht nodig is. Zoals Leo Wijnsma het verwoordt: “Het huis is als een bril waardoor je kijkt. Je ziet in één oogopslag waar het goed gaat en waar aandacht nodig is. Of iemand fluitend zijn pensioen haalt, hangt af van hoe stevig het huis is gebouwd.” Een effectief inzetbaarheidsbeleid vraagt om aandacht op alle niveaus van de organisatie: individueel, met oog voor gezondheid, motivatie en werkdruk; op teamniveau, met focus op samenwerking, cultuur en leiderschap; en op organisatieniveau, met beleid, structuur en strategie. Samen bepalen deze lagen de kracht van het werkvermogen binnen de organisatie.

De leidinggevende als sleutelfiguur
In veel organisaties speelt de leidinggevende een sleutelrol bij het versterken van werkvermogen. Zij staan het dichtst bij de medewerkers en merken als eerste wanneer inzetbaarheid onder druk komt te staan. Hun houding en gespreksvaardigheden bepalen in belangrijke mate de cultuur rondom inzetbaarheid. “Leidinggevenden zijn het scharnier tussen HR-beleid en de dagelijkse praktijk,” zegt Wijnsma. “Zonder hun betrokkenheid blijft inzetbaarheid een papieren plan.” Het is daarom cruciaal dat HR niet alleen beleid ontwikkelt, maar leidinggevenden ondersteunt met tijd, vaardigheden en middelen om het gesprek over inzetbaarheid binnen teams te voeren.

Van reactief naar preventief
Veel organisaties zijn nog vooral bezig met verzuim nadat het optreedt. Een preventieve aanpak, gericht op vroegtijdige signalering en duurzame inzetbaarheid, levert echter veel meer op. Voorkomen is niet alleen goedkoper, maar ook beter voor werkplezier en continuïteit. Het vraagt wel om draagvlak in de hele organisatie: van werkvloer tot directie. “Preventie werkt pas echt als iedereen het als zijn eigen verantwoordelijkheid ziet,” aldus Wijnsma. “HR faciliteert, maar eigenaarschap ligt bij leidinggevenden en medewerkers zelf.”

Een huis dat nooit af is
Net als een echt huis vraagt werkvermogen om onderhoud. De omstandigheden binnen en buiten de organisatie veranderen voortdurend en dus moet je blijven investeren. Soms is dat een kleine verfbeurt, soms een verbouwing. Hoe de verdiepingen van het huis zijn ingericht, hangt af van de ambities van jouw organisatie. (gebaseerd op: HRpraktijk)