Column Yvonne Burger: Schuldgevoel en schaamte – de stille stuwers onder gedrag

ma 22 sep 2025 - Yvonne Burger

<< Deze column verschijnt eind september in het Tijdschrift voor Coaching over 'Schaamte'. >>

Als professionele coaches hebben we allemaal te maken met diepe emoties van cliënten die van invloed zijn op hun gedrag. Schuldgevoel en schaamte zijn twee van de meest bepalende, maar vaak onzichtbare krachten. Ze vormen stille stuwers onder gedrag. Hoewel ze soms als verwant worden beschouwd, zijn schuldgevoel en schaamte fundamenteel verschillend.

Schuldgevoel gaat over iets wat iemand gedaan heeft. Een fout gemaakt, iemand gekwetst, een grens overschreden. Er is een duidelijke actie, en meestal is er ook een ander bij betrokken. Het gevoel richt zich op deze specifieke actie en gaat vaak gepaard met het besef dat er iets moet worden hersteld. Excuses aanbieden, verantwoordelijkheid nemen, iets rechtzetten. Het is relationeel en in zekere zin actief.

Schaamte gaat niet zozeer over gedrag, maar gaat over wie je bent. Het is het gevoel tekort te schieten, niet goed genoeg te zijn. Schaamte is diep persoonlijk en roept vaak de reflex op om je te verstoppen – letterlijk of figuurlijk. Waar schuldgevoel nog kan leiden tot actie, verlamt schaamte juist. Het is de stille kracht onder uitstelgedrag, defensie en vermijding. Schaamte is intiem, diepgeworteld en moeilijk bespreekbaar. Maar juist daar, in dat ongemakkelijke gebied, ligt vaak de sleutel tot persoonlijke groei.

Een voorbeeld uit mijn praktijk als illustratie. Een jonge ambitieuze manager komt langs voor een eerste gesprek. Hij praat uitgebreid over zijn team, over een lastige reorganisatie, over de strategie van de grote onderneming waar hij werkt. Hij praat honderduit, maar ik heb moeite om me te concentreren op wat hij zegt. Ik krijg de indruk dat wat hij me vertelt niet gaat over waar hij echt mee zit. Zijn blik ontwijkt de mijne en ik krijg steeds meer het gevoel dat hij iets aan het vermijden is. Ik besluit te interveniëren en zeg: "Ik heb moeite om me op je verhaal te concentreren. Zou er wellicht iets kunnen zijn wat je nu nog niet durft te vertellen? Iets wat je mogelijkerwijs vermijdt?" Hij valt stil. Er verschijnt een frons, zijn adem stokt even. Dan zegt hij zacht: "Ik heb de promotie niet gekregen waarop ik zo had gehoopt. En het doet meer met me dan ik dacht. Het voelt alsof ik door de mand ben gevallen."

En in dat kwetsbare moment ontstaat een echt gesprek. Geen analyse, geen redenering, maar een echte ontmoeting van mens tot mens. Mijn cliënt voelt zich klein en afgewezen door zijn leidinggevenden. Door dit gevoel uit te spreken, komt er lucht en kunnen we aan het werk met de vraag: wat zegt deze pijn hem eigenlijk? En hoe kan hij zichzelf daarin serieus nemen, zonder zichzelf af te wijzen? Openheid over schaamte laat zich niet dwingen, maar vraagt om oordeelloze uitnodiging. Om liefdevolle aanwezigheid en moed – van coachee én coach. Pas dan komt er ruimte voor echte verandering. 

Prof. dr. Yvonne Burger is voorzitter van het VU Center for Executive Coaching, docent in de VU Executive Master in Coaching, executive (team)coach en toezichthouder. www.yvonneburger.nl