Column: Ster van de dag

di 30 mei 2023 - Guido van de Wiel

De reis van de held van Joseph Campbell biedt een rijk overzicht van fasen waar betekenisvolle ontwikkeling uit bestaat. In dat gedachtegoed bevindt zich een bijzondere fase in het midden van elk oer-mythologisch verhaal. Manfred van Doorn noemt deze fase in zijn boek Het Wiel opnieuw uitvinden wel de 'ster van de dag' en in een Engelstalig artikel heeft hij het over de Fake King.

Niet voor niets roept Leonardo DiCaprio in de Titanic op een (dan nog) goed moment: "I’m the king of the world!" Hij proeft op de voorplecht en met de wind in zijn haren nog de zoete overwinning van een weddenschap die hem aan boord bracht van het grootste schip dat ooit gemaakt is. Terwijl dolfijnen bij de kiel boven de golven duiken roept hij deze archetypische woorden uit die een al even archetypische fase begeleiden. Zou de film daar stoppen, dan zou het een oppervlakkig verhaal zijn geweest van hoe iemand enkele obstakels overwonnen heeft.

Wie in de fase van de ster van de dag is aanbeland denkt, door de reis die tot nog toe is afgelegd, alles in de wereld aan te kunnen. Maar het eigen karakter is nog niet ten volle getest. Uiteraard ligt daardoor overmoed (hubris) op de loer. Het ego vindt zichzelf heel wat. Successen zijn in die fase vooral voedsel voor het ego. Zelfoverschatting, blufgedrag en narcistische trekjes zijn verbonden met deze fase. Natuurlijk is de ster van de dag op dat moment niet voor niets aan het shinen. Diegene heeft op dat moment wel degelijk iets bereikt en neergezet in de wereld. Maar… zo zal blijken ná deze fase: resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst. Zeker niet omdat het overwinnen van een aantal obstakels in de buitenwereld maar de helft van de reis van de held betreft. De andere helft van de reis leg je niet af in de bekende wereld, maar in een nog onbekende wereld. Dit is in essentie vooral een reis naar binnen. Een reis waarin de ultieme test besloten ligt, een situatie waarin je ware karakter zich aan je toont, een verhaal waar je voor transformerende keuzes komt te staan die een symbolische dood en wederopstanding inluidt …. You ain’t seen nothing yet, zou je de ster van de dag in het oor willen fluisteren.

Wie krachtige voorbeelden wil bestuderen van hoe de fase van ster van de dag eruitziet, inclusief de onvermijdelijke fasen van aarding, omslag, dolk en terugkeer die daarop volgen, raad ik aan de nieuwe Netflix mini-serie McGregor Forever te kijken over de mixed martial arts-vechter Conor Mcgregor. Conor McGregor waant zich in het eerste deel van zijn carrière, door veel opeenvolgende winstpartijen, onoverwinnelijk. Hij stelt zich in die begintijd hooghartig, arrogant en cocky op, speelt eigen rechter door een steekwagen dwars door de ruit van een wegrijdende bus te gooien, omdat iets van een tegenstander hem niet zint. Daarop wordt hem een taakstraf opgelegd. Tijdens deze volgende fase maakt hij een proces van rijping door. De taakstraf dient hij uit in de vorm van een verplichte community service in een kerk, waar hij direct geraakt wordt door een uitspraak die hij daar leest:
"Focus on the hard times ahead with thoughts of those who came before you. Focus on the mission ahead with thoughts of your roles as a leader in the community. Focus on the obligations of your family with thoughts of their needs first, personal needs last. Focus on the future of your people with thoughts of your course of actions to make their dreams come true.”

Hij gaat van gelauwerd naar gelouterd. En – zoals het gaat met verhalen, met leren en met het leven zelf – zal blijken dat hij meerdere van deze cycli doormaakt. Hij krijgt nog volop gelegenheid om zijn ego opnieuw flink te voeden en kansen om zichzelf weer bij elkaar te rapen als dat ego weer eens doorgeprikt wordt. In de loop der jaren komt hij via anderen vooral zichzelf tegen. Hij verhoudt zich steeds op een andere manier tot de wereld. Een gevecht waarvoor hij 100 miljoen dollar ontvangt voedt opnieuw de ster van de dag in hem. Als hij een andere strategie dan arrogantie probeert en expliciet zijn respect uitspreekt voor een tegenstander, merkt hij dat hij iets mist van de competitieve gretigheid uit zijn begintijd. Dan weer keert hij terug naar zijn hooghartigheid. Hij toont zich daarmee een trickster die zichzelf steeds opnieuw uitvindt. Steeds geldt: hoe groter het ego, hoe dieper de val.

McGregor trekt mettertijd lering uit de fasen die vooral na de ster van de dag komen. Zo zegt hij: “Defeat is the secret ingredient to success.” En als hij verliest van een andere vechter, zegt hij: "You can learn a lot from tough times. If not … the most. You learn the most from your hardships, your losses.”
 
Over de aard van de reis, juist in die tweede helft van The Hero’s Journey meldt McGregor: "Of course it’s a solo journey. I’ve got an incredible team who all help me out and are all there for me, but it is a solo journey." Het is als met Harry Potter in de Steen der Wijzen, die eerst nog samen met Ron en Hermione een dodelijke plant overwint, een kamer vol agressieve vliegende sleutels doorgaat en een reuzegroot realistisch schaakspel verslaat, maar uiteindelijk alleen de confrontatie met Voldemort moet aangaan. Of zoals Frodo het laatste stuk met de ring alleen af dient te leggen in The Lord of the Rings. En ook de laatste confrontatie tussen agent Smith en Neo in The Matrix is een een-op-eenontmoeting zonder hulplijnen. Daar waar de ster van de dag alle ogen op zich gericht weet, daar is de tweede helft van de reis van de held een individuele aangelegenheid: “There is no team in I.”

Sommige gelegenheden verleiden om in de fase van de ster van de dag te blijven hangen. Denk aan het beklimmen van een berg of de geboorte van een kind. Maar juist beroepsgroepen die bij dit soort euforische hoogtepunten betrokken zijn, hebben de wijsheid ontwikkeld om niet in de fase van ster van de dag te blijven hangen. Bij een geboorte feliciteert de verloskundige je niet al als de baby ter wereld is gebracht, maar pas nadat ook de nageboorte succesvol is verlopen. En zo is in de bergen een beklimming niet geslaagd na het bereiken van de top, maar pas als ook de afdaling een feit is. In een interview dat ik met de bergbeklimmer Ronald Naar had in 2011, twee maanden voor zijn overlijden, vertrouwde hij me toe: "Weet je op welke momenten de meeste mensen die op de K2 stierven, overleden zijn? Bij de afdaling. Waarom? Dan is er de euforie, er sluipt nonchalance in en verlies van focus, omdat het doel al is bereikt."

Zegevieren en succesvol zijn op het bovenste plateau van de apenrots is nooit een eind- maar altijd een tussenstation.

Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, (schrijf)coach en ghostwriter. Hij is onder meer verbonden aan Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. Vorig jaar verscheen bij Kloosterhof zijn boek Van meetbaar naar merkbaar, van duurzaam naar dierbaar. Eerder schreef hij boeken zoals Durf het verschil te maken (i.s.m. Merlijn Ballieux), Organiseren met toekomst en Innoveerkracht. www.wheelproductions.nl