Column Guido van de Wiel: Goede voornemens en de kracht van onbeteugelde momenten

ma 11 dec 2023 - Guido van de Wiel

In mijn studentenleven maakte ik het regelmatig mee. Studiegenootjes die een paar dagen voor oud & nieuw hun overtollige alcoholinname afzwoeren voor het jaar daarna. Een goed voornemen dat vaak de nacht van oud op nieuw zelf alweer gebroken werd. Om vervolgens het streven naar een nuchter bestaan maar helemaal los te laten, want de belofte aan zichzelf was nu toch al gebroken. Een – letterlijk – ontnuchterend tafereel.

Ook bij mensen die op een dieet gaan, zie ik het regelmatig terug. Zo begint een cliënt van mij soms met goede moed aan een dieet, waarbij hij zeer streng is voor zichzelf. Geen greintje vet, geen grammetje suiker. En dat vierentwintig uren per dag, zeven dagen per week. Totdat toch de klad erin komt. Met als gevolg dat de doelstelling voor die week/die maand/dat kwartaal één keer toch net niet behaald wordt. Vervolgens heeft juist die kleine tegenslag als effect dat mijn cliënt zijn hele dieetplan faliekant de vuilnisbak in kiepert. Een plan dat net niet wordt gehaald, beleeft hij als zo’n dikke fail, waarna “het er allemaal toch niet meer toe doet”. Als hij zich daarop overgeeft aan een copieuze lunch is er nog niets aan de hand, maar vanaf dan is de ban gebroken. De snack is van de dam en wat volgt is een bandeloos bestaan aan ontbijt-, lunch-, en dinertafels waardoor de weegschaal alleen maar weer verder uit gaat slaan.

De broekriem die te strak wordt aangetrokken, schiet open, veert terug en komt vervolgens zelfs in een gat verderop in de lederen tailleband pas tot stilstand. Hoe sterker de actie, des te krachtiger de reactie. Hoe groter de onderdrukking, des te sterker het protest. Dat zie je niet alleen bij volkeren, maar ook bij elk regime dat je jezelf oplegt. Wie zijn innerlijke dictator vol in het zadel helpt met de opdracht jouw gezondheid te verbeteren, organiseert daarmee impliciet ook al de volksopstand en het afzetten van de machthebber. Voor je het weet, ligt die dictator vol goede strenge bedoelingen gekneveld, woest stampend en met ducttape over zijn mond in een hoek te creperen. Tuk genomen door je innerlijke oppositieleider en aangemoedigd door je bourgondische levensgenieter, je kwajongen en je stresskip die zich ieder om hun eigen redenen hebben aangesloten bij deze revolutie. Het driftleven neemt het weer over. Het nettoresultaat van zo’n bewogen periode is vooral die van één stap naar voren en twee stappen terug.

Onderzoek uit 2018 in Nature liet zien: de groep obesen die hun periodes van strenge voedingsvoorschriften afwisselden met minder strenge periodes, vielen meer af dan de controlegroep die aan een doorlopend strak dieetregime onderworpen waren (Byrne et al., 2018). Vanuit een Voice Dialogue benadering lijkt het erop dat 'soms een uitspatting' ervoor zorgt dat alle verschillende delen in jezelf voldoende aan bod komen en erkend blijven. Een te strak regime staat dan juist voor een te lange ontkenning van essentiële en vitale delen die je in je draagt.

Ook in een ander artikel uit 2015 met de prachtige, poëtische titel The benefits of behaving badly on occasion kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat participanten aan het onderzoek er baat bij hadden om wat hedonistische afwijkingen in te bouwen op de weg naar hun uiteindelijke na te streven doel. Zij toonden aan dat dit fenomeen zowel aan de orde is bij diëten als bijvoorbeeld bij financiële spaarplannen (Coelho do Vale, Pieters & Zeelenberg, 2015). Behaving badly on occasion als strategie helpt allereerst om het zelfregulerend vermogen te behouden of terug te krijgen. Ten tweede zorgt deze leefstijl – inclusief de lichte, vooraf ingeplande uitspattinkjes – ervoor dat die manier van leven langdurig is vol te houden, en tot slot geeft deze aanpak mensen ook een beter gevoel over zichzelf.

Al met al is het gunstig voor het duurzaam bereiken van een doel om af en toe de strakke teugels wat te laten vieren, zolang deze hedonistische trekjes maar beperkt blijven in tijd en in omvang. Zo komen we bij het principe: als je 80% van de tijd eet volgens je dieet, dan kun je in de overige 20% van de tijd wat losser aan doen (Kwant et al., 2023). In de praktijk is er een school diëtisten die deze verhouding op een iets andere manier vertaalt voor hun cliënten: zorg ervoor dat je je zes dagen strikt aan een dieet houdt, dan mag één dag buiten het dieetregime vallen. Deze dag wordt in de volksmond wel 'cheat day' genoemd. Die term zal je innerlijke (kwa)jongetje wel mooi vinden. Maar door die term te gebruiken zit je in het verhaal van 'bedriegen' vast, waardoor andere delen in jezelf zich ook schuldig kunnen gaan voelen. Kies daarom liever voor een neutrale term. Verander de term dan niet in 'earn day' of 'verdiendag', zoals ik eens hoorde, want ook dan koppel je het te veel aan iets waar je recht op zou hebben. En gaat er onbedoeld een self fulfilling prophecy vanuit: je voedt dan het verhaal om naar verdiendag toe te werken.

Zelf vind ik de omkering in taal wel een mooie om deze zevende dag mee aan te duiden. Wat is die omkering? Zes dagen per week volg jij een dieet; en één dag per week laat je het dieet jou volgen. Daarmee houd je het dieet zelf op tafel, laat je – als het ware aan je dieet – zien waar jij behoefte aan hebt en is de kans groot dat je zelf verantwoordelijke keuzes blijft maken.

Ik wens je een fijn nieuw jaar, met goede voornemens, inclusief geregelde hedonistische momenten.

Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, (schrijf)coach en ghostwriter. Hij is onder meer verbonden aan Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. In 2020 verscheen bij Kloosterhof zijn boek Van meetbaar naar merkbaar, van duurzaam naar dierbaar. Eerder schreef hij boeken zoals Durf het verschil te maken (i.s.m. Merlijn Ballieux), Organiseren met toekomst en Innoveerkracht. www.wheelproductions.nl