Briefwisseling: Leiderschap nog aan toe

ma 27 okt 2025

Al 14 jaar schrijven Koen Marichal en Jesse Segers brieven naar elkaar. Soms in gesproken vorm, soms in geschreven vorm. Het onderwerp is steeds leiderschap in al zijn facetten en uitwerkingen. Van het abstracte naar het concrete en terug. Soms met sterke emoties en soms koel en pragmatisch. En steeds opnieuw zijn ze het eens met elkaar dat ze het niet helemaal eens geraken met elkaar. Omdat ze op verschillende manieren tegenpolen zijn. Maar ook omdat het antwoord op vragen over wat leiderschap is, welk leiderschap nodig is en hoe dat leiderschap ontwikkelt nooit definitief verworven zijn.

       
Koen Marichal                          Jesse Segers

Koen Marichal is psycholoog, gastdocent leiderschap in Antwerp Management School, CVA-CNO, TIAS en Sioo, en oprichter van Casa 19 dat collectief leiderschap versterkt. Onlangs verscheen zijn boek De leider: Dat zijn wij.  
Jesse Segers is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Exeter (VK) en partner van Ginkgo Consulting (BE). Hij helpt leiders en hun organisaties in hun ontwikkeling. Onlangs verscheen het boek Tijdmeesterschap: Een handreiking voor veranderaars dat hij schreef met Marguerithe de Man.

De beloning is innerlijke vrijheid

Dag Jesse,

merci voor jouw brief, in het bijzonder voor jouw terugblik op onze samenwerking. Taking time for the storyline. Door terug te blikken zien we iets gemakkelijker de weg vooruit. En ja, heel herkenbaar, die ambivalentie over leiderschap. Aan de ene kant leiderschap als iets heel wezenlijks, universeels, van alle tijden en alle culturen. Elke groep heeft leiderschap in te richten, en elk individu maakt verschil.

En aan de andere kant de blik van de sociologen en misschien ook wel die van de ingenieurs, juristen en economisten. Mensen laten zich leiden door hun context, door institutionele krachten allerhande en door gebeurtenissen. We moeten ons niet te veel illusies maken over de mate waarin mensen zelf hun leiderschap bewust kunnen opnemen.

Ik dacht spontaan ook aan Pfeffer en zijn boek Leadership BS. Macht is wat telt, leiderschap is voor naïevelingen. Zoals ook die ex-kabinetschef die onze 19 inzichten over leiderschap van antwoord diende met Greene’s 48 wetten van de macht. Of recent nog, een directielid die telkens opnieuw stelde en toonde ‘ik vind dit allemaal onzin’.

In jouw brief schrijf je dat je dankzij mij op dat pad van leiderschap terechtgekomen bent, en je lijkt het te beschouwen als iets goeds. Gelukkig maar. En zo is de ervaring bij velen, stel ik vast. Op een bepaald moment word je getroffen door die vraag ‘hoe ben ik dan leider?’ en daarna geraak je er niet meer af. It’s a blessing and a curse.

Ik besef iets meer de eindigheid der dingen
en van de weeromstuit ook wat nu,
op dit moment, ertoe doet

Ik heb zelf lang geworsteld met het feit dat ik leiderschap ‘groot’ maak, terwijl het iets klein is, meer een gevolg dan een oorzaak. Of dat ik veel aandacht heb voor de binnenkant van leiderschap, terwijl de context zoveel bepaalt. Of dat ik leiderschap loskoppel van machtsdenken, terwijl machtsdenken zo alom aanwezig is. En dat die loskoppeling veel te maken heeft met het feit dat ik zelf altijd moeite gehad heb met machtsdynamieken.

Maar de worsteling is geluwd. Meer blessing dan curse. Ten eerste omdat ik doordrongen geraakt ben van het dagdagelijkse van leiderschap. Dat bewustzijn is gestart met onze podcast Leiderschap is overal en blijft zich doorzetten. In mijn recentste boek schrijf ik: “Leiden, in goede banen leiden, omleiden, begeleiden, rondleiden, inleiden, uitgeleiden, toeleiden, wegleiden, herleiden, opleiden, om de tuin leiden, misleiden, afleiden, verleiden, wegleiden, beleid, leidraad, leidmotief, leiding. Het leven leiden.” Leiderschap heeft alles te maken met hoe je het dagdagelijks leven leidt.

Ten tweede, en juist omdat leiderschap zich dagdagelijks ontwikkelt, zie ik mijn workshops en programma’s nu meer als een belangrijke bijzaak, Ze zijn niet de oplossing voor allerlei vraagstukken of problemen. Er staat niet van alles op het spel. Ze kunnen wel behulpzaam zijn, onderdeel uitmaken van een goede hygiëne in leiderschap. Ze versterken een grondhouding van hen die geraakt worden door de vraag ‘hoe ben ik dan leider in deze wereld?’

In zijn fantastische boekje The answer to how is yes pleit Peter Block voor een grondhouding van “depth, intimacy, idealism”. Een heel sterke drieledigheid vind ik dat, in een wereld met veel oppervlakkigheid, afstandelijkheid en cynisme. Of de vier H’s van De Oliveira: “humor, hyper self-reflexivity, humility, honesty”. Ook niet slecht. En Wheatley spreekt over “decency, gentleness and courage”. En zo zijn er nog wel wat modellen. En uiteindelijk gaat het over het onderzoeken en rust vinden in een eigen grondhouding.

Een gedelegeerd bestuurder van een grote scholengroep getuigde: “Ik at als directeur altijd mijn boterhammen in de lerarenzaal. Je boterhammen eten voor de computer is tijdsverlies. Ik heb het misschien twee keer gedaan.” Dat. Ontdekken wat je echt wezenlijk vindt en daar dagelijks zorg voor dragen en voor opkomen. Daar gaat het toch om in leiderschap? Enkele directeurs in de groep zag je onmiddellijk denken ‘oei, moet ik dat nu ook doen?’ Nee dus. Maar leiders hebben wel te bepalen en uit te dragen wat ze echt belangrijk vinden.

Sue Davidoff en Alan Kaplan hadden het tijdens mijn retreat over ‘delicate activism’ ook over die grondhouding. Ik nam deel aan hun retreat omwille van deze zinnetjes in hun brochure:

The idea of practice.
We are easily beguiled.
Thinking we are leading, yet increasingly being led.
Machine fosters indolence.
Indolence erodes intelligence.
Practice is willed.

Leiderschap is meer praktijk dan kunst of wetenschap, zoals ook Mintzberg het stelt in zijn fantastisch boekje Understanding organisations… finally. Leiderschap vormt zich in het doen, in de ontwikkeling van een praktijk. Hetzelfde geldt voor andere mensen-beroepen zoals dokters, opvoeders, politieagenten of leerkrachten. Goed worden in een praktijk vraagt ervaring, een streven naar excellentie en dus ook reflectie en introspectie. De beloning van een praktijk is innerlijke kracht, deugd, vrijheid.

De retreat versterkte mijn gevoel van zelf ondertussen een praktijk te hebben: mijn manier van leiderschap ontwikkelen. Het heeft zijn tijd nodig gehad en een veelheid aan ervaringen, contexten, gebeurtenissen, docenten. Het ging gepaard met angst, onzekerheid, strijd, zelftwijfel. De beloning, ‘the blessing’, is wat meer innerlijke rust. Ik ervaar meer doe-kracht, minder uitputting, nood aan compensatie, afleiding of verdoving.

Ik heb mooi praten. Ik ben er zestig geworden. De strijd is gestreden. Ik besef iets meer de eindigheid der dingen en van de weeromstuit ook wat nu, op dit moment, ertoe doet. Maar het is ook leiderschapsontwikkeling geweest, bezig zijn met die ene vraag ‘hoe ben ik dan leider? Hoe ben ik mijn leven aan het leiden?’

Alle succes met jouw Ginkgo-feest op 6 november. We kunnen er het glas heffen, elkaar in de ogen kijken en lachen ‘hoe zijn we hier in godsnaam terecht gekomen?’

Hartelijk,
Koen

Referenties
·         Block, P. (2003). The Answer to How Is Yes: Stop Looking for Help in All the Wrong Places. Berrett-Koehler.
·         Marichal, K. (2024). De LEIDER dat zijn WIJ. Pelckmans.
·         Mintzberg, H. (2023). Understanding Organizations…Finally! Structure in Sevens. Berrett-Koehler.
·         Pfeffer, J. (2015). Leadership BS: Fixing Workplaces and Careers One Truth at a Time. HarperCollins.